Het nieuwe informaticaprogramma kritisch bekeken

Het nieuwe examenprogramma informatica is nu actief in alle jaarlagen van havo/vwo. Dat maakt het een goed moment om er mijn mening over te geven. Ik werkte er zelf mee, zag de strubbelingen van de uitgevers, sprak andere docenten en ervoer het programma als staatsexaminator. Een opmerking vooraf: hier volgt geen negatief verhaal maar punt is wel dat de leerling meer centraal moet staan.

Want die leerling heeft niet centraal gestaan bij:

• Het vaststellen van de wetenschappelijke basis;
• Het maken van het lesmateriaal;
• De rol van het voortgezet onderwijs ten opzichte van de vervolgopleidingen;
• De positie van de informaticadocent/sectie in scholen.

Allereerst valt in het nieuwe programma op dat het SLO (Stichting Leerplan Ontwikkeling; het landelijk expertisecentrum om leerplannen te ontwikkelen) een wetenschappelijke route genomen heeft. Nu ik met de stof bezig ben geweest, begrijp ik deze keuze wel en niet. Ik begrijp hem omdat de wetenschappelijke route de basis legt voor het vak en dat is uitstekend, het theoretische fundament is daardoor zeker beter geworden. Maar waar dit programma tekort schiet is dat het voorbijgaat aan de doelgroep.

De leerling loopt niet warm voor deze wetenschappelijke aanpak. Het kost daardoor aanzienlijk meer moeite de leerling bij de lesstof te krijgen. Dit zit ook in het aanbod van het lesmateriaal. De theorie is abstract en daarnaast zijn de opdrachten weinig uitdagend. Het lijkt er soms wel op, en dat heb ik ook van betrokken auteurs vernomen, dat het máken van uitdagende opdrachten als zeer lastig wordt ervaren. En dit is een ander nadelig gevolg van deze wetenschappelijke basis: de afstand tot het voortgezet onderwijs is eerder groter gemaakt.

Hoogleraren informatica als Jan Friso Groote en Marko van Eekelen gaven al eerder forse kritiek op het vak Informatica in het voortgezet onderwijs. Het SLO heeft in samenwerking met vakvereniging I&I een serieuze poging gedaan het informaticaonderwijs de helpende hand te bieden, maar de vraag waarom de gemiddelde leerling voor informatica kiest, is altijd onderbelicht gebleven.

Enthousiasmeren

De vervolgopleidingen doen zich daarom ook zelf tekort, want juist zij hebben baat bij een groeiende toestroom van studenten. Maak daarom het enthousiasmeren voor het beroep van ict’er tot primair doel van het vak informatica. De nieuwe wetenschappelijke basis van informatica is een prima fundament maar vul dit aan met uitdagende praktische casussen. Uit ervaring weet ik dat leerlingen dit wél enthousiasmeert. In de huidige opzet moeten zowel informaticadocenten als de uitgevers alle zeilen bijzetten om te kunnen voldoen aan de wetenschappelijke basis. In sommige gevallen moet het veel meer moeite hebben gekost dan dat wordt toegegeven.

Kortom, ik stel de theoretische basis niet ter discussie, maar het huidige programma neigt wel naar verzanden in te abstracte begrippen. Natuurlijk is kennis van algoritmen belangrijk maar leg dan de nadruk op de vraag hoe de leerling ze tegenkomt en wat de leerling er zelf mee kan. De echte wetenschappelijke benadering of verdieping dat moet je bij de vervolgopleiding doen. In de twee (havo) of drie (vwo) jaar moet een verplicht programma afgewerkt worden en daarnaast moet er gekozen worden uit  maar liefst dertien (vaak te abstracte) keuzedomeinen. Tijd voor echte verdieping is er niet, tenzij je als docent creatief omgaat met je PTA (programma van toetsing en afsluiting).

Toelatingseis

Een ander opvallend aspect is dat een ict-vervolgopleiding het vak informatica niet verplicht stelt als toelatingseis. Aangezien iets meer dan de helft van de scholen in het voortgezet onderwijs informatica niet aanbiedt, is deze keuze begrijpelijk. Maar wanneer je zo ingrijpt in het programma in het voortgezet onderwijs dan kun je de leerlingen die wel informatica volgden op zijn minst een aantal vrijstellingen geven. Omdat dit niet aan de orde is, roept dit een vraag op: waarom dan zo hameren op deze wetenschappelijke onderbouwing? De vervolgopleidingen dragen daarmee zelf de argumenten aan om meer nadruk te leggen op het enthousiast maken van leerlingen om na het voortgezet onderwijs voor een ict-opleiding te kiezen!

Ik pleit er dan ook voor: laat dit nu de kerntaak zijn van informatica in het voortgezet onderwijs. Het gelegde fundament van het SLO is prima maar probeer het lesmateriaal minder abstract te maken, want van grondslagen en programmeerparadigma’s in de huidige vorm daar ga je de leerling niet mee trekken.

Pareltjes

Ik ben leermiddelenspecialist bij Wikiwijs en tref soms pareltjes aan van lesmateriaal. Dit materiaal is afkomstig van docenten zelf of van kleinere uitgeverijen. Helaas blijft dit materiaal vaak onderbelicht.

Een ander opvallend feit bij het vak informatica is de gemiddelde samenstelling van het docentenkorps. Als we gaan determineren, dan is de gemiddelde informaticadocent een blanke man rond de zestig met een bèta-achtergrond die exact weet wat hij wil. Vernieuwende werkvormen zijn eerder uitzondering dan regel. Dit zegt niets over de kwaliteit en kennis van de docent, want informaticadocenten zijn ervaren docenten en geven ook vaak andere vakken. Hierdoor heeft het vak informatica minder eigen uitstraling, uitstraling die andere secties veel sterker bezitten. Het gevolg is wel dat we het vak informatica daardoor tekort doen.

Ict is links- of rechtsom een van de meest sexy vakken die er is. Hier vinden de ontwikkelingen plaats die een impact hebben op de maatschappij, ontwikkelingen die direct hun uitwerking hebben op andere vakken. Neem de opkomst van ChatGPT, een ict-ontwikkeling pur sang die ook in het onderwijs is ingeslagen als een bom. Laat Informatica nu het vak zijn dat dergelijke ontwikkelingen uitdiept en dat leerlingen in de gaten krijgen dat ze Informatica moeten volgen om echt klaar te zijn voor hun toekomst.

Uitstervend ras

Gelukkig is er nu wel een nieuwe opleiding voor informaticadocenten en dat werd hoog tijd. De huidige generatie docenten is een uitstervend ras en het vak is naast de uitgevoerde en aangepaste fundering nu toe aan een verfrissende andere didactische aanpak waarbij de leerling en zijn toekomst centraal gesteld moeten worden.

Laten we de leerling duidelijk maken dat informatica de toekomst is en enthousiasmeer ze om naar een ict-opleiding te gaan. Geef ruimte in het programma aan de vervolgopleidingen door juist dit onderdeel te maken van de keuzedomeinen. Kijk samen met leerlingen naar wat de toekomst hen kan brengen en ga minder rigide om met de wetenschappelijke theorie.