“Of een leerkracht zich voldoende ict-bekwaam voelt, bepaalt of die blended learning in de praktijk gaat inzetten”(Tekst Katja van Well en Carla Desain

 Een masteropleiding naast je drukke baan als leraar (b)lijkt een hele klus. Wat beweegt mensen om dit te doen? Bevalt het? Wat voor mooie ontdekkingen doen ze en welke hobbels moeten ze nemen? Vives laat doorlerende leraren aan het woord. In dit nummer Katja van Well; zij is bovenschools onderwijskundig ict’er, vakbondsconsulent bij de AOb en zelfstandig trainer.

Hoe en wanneer ontstond jouw plan om een master te gaan doen?

“Ik had al langer het voornemen om ooit gebruik te maken van de Lerarenbeurs en een masteropleiding te gaan doen, maar had nog geen concrete plannen. Tot ik in december 2018 de kans kreeg om deel te nemen aan een traject ‘Microsoft teacher guest’. Een van de voorwaarden was dat ik meteen daarna een masteropleiding zou gaan volgen bij Hogeschool Windesheim.

Als teacher guest ben ik vier maanden ondergedompeld in alle Microsoft 365-tools en de toepasbaarheid ervan voor het onderwijs. Ik heb ontzettend veel geleerd. Ik ging op bezoek bij allerlei partnerorganisaties en gaf inspiratiesessies op verschillende scholen. Aan het eind van het traject ben ik Microsoft Innovatieve Educator Expert (MIE Expert) geworden en maak zo deel uit van een netwerk vol expertise en enthousiasme.

Na dit voortraject, waarin ik als mijn persoonlijke missie formuleerde: ‘Onderdeel zijn van de digitale transformatie in het onderwijs’, koos ik voor de master Leren & Innoveren (MLI). Het sprak me aan om vanuit een onderzoekende houding een innovatieproces te leren ontwikkelen en realiseren. Ik startte met de MLI aan het begin van het schooljaar 2019-2020.”

Vertel eens iets over je onderzoeksonderwerp?

“Tussen 2021-2023 zijn alle basisscholen binnen onze stichting Consent met hun data verhuisd van server naar cloud. Ik begeleidde schoolteams bij het gebruik in de praktijk. Tegelijkertijd wilde ik mijn collega’s enthousiasmeren om digitale technologie in de eigen lespraktijk in te zetten.

Ik was benieuwd of het gebruik van digitale tools invloed heeft op de ontwikkeling van digitale geletterdheid van leerlingen en richtte mijn masteronderzoek daarop.

Mijn onderzoeksvraag is erg actueel: het voorstel van het ontwikkelteam digitale geletterdheid van Curriculum.nu gaat per schooljaar 2023-2024 in. Goed om nu vast te stellen wat de stand van zaken is en van daaruit na te denken over vervolgstappen.”

Hoe pak(te) je je onderzoek aan?

“Om de kans op ‘tunnelvisie’ te verkleinen, legde ik alle stappen in het onderzoek eerst voor aan de werkgroep Blended learning. Binnen die werkgroep was veel – en diverse – expertise aanwezig: leerkracht, directeur, informatiemanager, onderwijskundig ict’er en coördinator strategisch beleid.

Mijn oorspronkelijke plan om zelf lessen bij te wonen waarin digitale tools worden ingezet, werd gedwarsboomd door corona. In plaats daarvan stelde ik een vragenlijst samen, gebaseerd op de zes grote thema’s van digitale geletterdheid, zoals die geformuleerd zijn door Curriculum.nu:

• data en informatie
• veiligheid en privacy in de digitale wereld
• de werking en het (creatieve) gebruik van digitale technologie
• digitale communicatie en samenwerking
• digitaal burgerschap en digitale economie

Ik vroeg deelnemers die vragenlijst in te vullen en een lesplan in te leveren.

Het was niet eenvoudig om genoeg deelnemers te vinden. Corona heeft grote impact gehad op het onderwijs. Niet gek dat veel leerkrachten zo’n onderzoek liever aan zich voorbij lieten gaan. Om toch voldoende deelnemers te krijgen, heb ik aan alle schooldirecteuren van de stichting Consent gevraagd mijn oproep te delen in hun teams. Als lokkertje verlootte ik een set Dash & Dot robots onder de deelnemers.”

 Waar kwam je achter?

“De response uit de onderbouw was dermate klein dat ik geen harde conclusies kon trekken over de invloed van blended learning op de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij leerlingen.

In de bovenbouw blijken leerkrachten binnen onze stichting blended learning in te zetten bij diverse vakgebieden en zij erkennen de meerwaarde die blended learning kan hebben.

Wat betreft de werkvormen kwam uit de onderzoeksresultaten naar voren dat leerkrachten de didactische meerwaarde van de inzet van ict/blended learning vooral zien tijdens de instructie en tijdens de kern van de les. De leerkracht maakt bijvoorbeeld de instructie effectiever door gebruik te maken van filmpjes en plaatjes op het digibord. Tijdens de kern van de les wordt ict voornamelijk gebruikt ter ondersteuning om leerlingen zelfstandig de stof te laten verwerken in bijvoorbeeld Word of PowerPoint. Over het algemeen zetten leerkrachten ict slechts beperkt in ten behoeve van het leerproces van de leerling, samenwerken, van en met elkaar leren, of om de leeropbrengsten te vergroten. Hierdoor worden leerlingen weliswaar beter in het werken met bepaalde tools en programma’s, maar dit leidt niet vanzelf tot de ontwikkeling van digitale geletterdheid.

De inzet van blended learning had niet op alle zes genoemde grote thema’s evenveel invloed. Het meeste op het thema ‘de werking en het creatieve gebruik van digitale technologie’, wat minder op ‘data en informatie’ en ‘digitale communicatie en samenwerking’ en nauwelijks op de andere thema’s.

Je zou dus kunnen stellen dat de inzet van blended learning slechts een beperkte bijdrage levert aan de ontwikkeling van digitale geletterdheid; er wordt alleen gewerkt aan de ict-basisvaardigheden en aan de informatievaardigheden van de leerlingen.”

Hoe gaan de uitkomsten uit jouw onderzoek het onderwijs vooruithelpen?

“Uiteindelijk waren er te weinig deelnemers om harde uitspraken te doen over de algehele manier van de inzet van blended learning binnen stichting Consent. Toch is mijn onderzoek mogelijk wel interessant voor basisscholen die – net als wij – op zoek zijn naar effectieve manieren om blended learning in te zetten voor de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij leerlingen en leerkrachten.

Ict zou breder kunnen worden ingezet en in meerdere fasen van een les: als oefenmiddel, middel voor feedback, voor (formatieve) toetsing, voor tijd- en plaatsonafhankelijk leren, voor het bevorderen van autonomie en zelfsturend leren, voor kostenefficiëntie, als ondersteuning voor effectief leren, voor meer interactie tussen leerkrachten en leerlingen, en tussen leerlingen onderling. Hiervoor is meer nodig dan alleen kennis van ict, ook didactische en pedagogische kennis is hiervoor een voorwaarde. Of een leerkracht zich voldoende bekwaam voelt, is een doorslaggevende factor of hij/zij blended learning in de praktijk gaat inzetten.

Mijn onderzoeksresultaten laten ook duidelijk zien dat het huidige niveau van ict-gebruik in het onderwijs nog niet voldoet aan het nieuwe curriculum voor digitale geletterdheid dat ingevoerd wordt in het schooljaar 2023-204. Invoeren van een methode voor digitale geletterdheid of extra teamscholing in het integreren van digitale geletterdheid in bestaande vakgebieden blijkt noodzakelijk.”

Is doorstuderen een aanrader voor alle leraren?

“Wanneer je al een tijd werkt op een school, deel uitmaakt van een vast team en mogelijkheden ziet om te innoveren binnen je school, is de MLI een mooie opleiding. Je hebt echt een stabiele situatie nodig en een goede werkplekbegeleider of studiecoach. Zo’n masteropleiding is niet iets wat je er ‘zomaar even bij doet’. Die ene dag in de week studieverlof dekt de lading echt niet. Dus wanneer je net start in een nieuwe werksituatie – zoals ik – kan je er beter nog even mee wachten.”

Katja van Well is werkzaam bij stichting Consent, waaronder alle openbare basisscholen van Enschede vallen. Twintig jaar geleden verloor zij haar hart aan het speciaal basisonderwijs, waar ze tot voor kort voor de klas heeft gestaan. In 2014 deed ze de opleiding tot mediacoach en ontwikkelde zich daarna steeds meer op digitaal gebied. Tegenwoordig geeft zij les aan haar collega’s.Katja is getrouwd en heeft drie kinderen. Haar hobby’s zijn sporten, gezonde voeding en haar eigen stadsmoestuintje.