Tekst: Freek Zwanenberg

ARTIKEL UIT IPON MAGAZINE 184

‘Het gaat al mis bij de emoji’s’

Bureau Jeugd & Media gaf talloze gastlessen mediawijsheid in het voortgezet speciaal onderwijs en ontwikkelde op basis daarvan vrij toegankelijke lessen mediawijsheid voor het VSO: De InternetHelden Basis.

Leerling: “Ik heb van de week een Lambourghini gekocht in GTA” [Grand Theft Auto]
Ik: “En hoeveel heb je daarvoor betaald dan?”
Leerling: “30 euro!”
Ik: “Dus daarvoor had je ook een dagje naar de Efteling gekund?”
Leerling: “Ja, maar dat is maar één dag! Van deze auto kan ik elke dag genieten!”

Dit gesprek speelde zich af tijdens een gastles over digitaal geld. We spreken dan over verschillende soorten digitaal geld in games en op sociale media. En over het uitgeven van geld online. Dat doen ze allemaal. Ze betalen voor virtuele goederen, maar ook voor echte. Sommigen doen ook aan ‘dropshipping’: het doorverkopen van spullen die ergens zijn opgeslagen in een container. In de gastles praten ze er vaak voor het eerst over.

Leerlingen in het VSO zijn natuurlijk net zo vaak online als andere tieners en ze doen ook dezelfde dingen: gamen, filmpjes kijken, in contact komen met onbekenden via sociale media, spulletjes kopen en verkopen. Maar vanwege hun (licht) verstandelijke beperking begrijpen ze minder goed hoe online communicatie werkt, zijn ze vaak te goed van vertrouwen en reageren ze vaker impulsief. Dit maakt hen extra kwetsbaar voor online ruzies, manipulatie, misleiding en online oplichting. Maar voordat je hen kunt bewegen tot veilig online gedrag, moeten ze zich eerst bewust zijn van wat ze precies doen en meemaken. Mediawijsheid begint bij dit bewustzijn, dat je stimuleert door erover te praten.

Docenten willen praktisch lesmateriaal: ‘niet te vaag!’
VSO-docenten beseffen dat hun leerlingen online kwetsbaar zijn en zien dus het nut van lessen mediawijsheid. Maar tegelijkertijd zitten ze ermee dat bestaande lessen vaak te moeilijk zijn voor deze groep jongeren. Niet alleen te ingewikkeld maar ook te ‘vaag’. Of, zoals een docent ons toevertrouwde: “Die lessen zijn vaak zo abstract, terwijl het bij mijn leerlingen al misgaat bij het begrijpen van eenvoudige emoji’s in online communicatie. Zij hebben gewoon heel concrete instructie nodig!”

De InternetHelden Basis: twintig korte lessen mediawijsheid
De InternetHelden Basis komt tegemoet aan de wensen van docenten. In twintig korte lessen van 20 tot 30 minuten komen alle belangrijke aspecten van mediawijsheid op toegankelijke en enthousiasmerende wijze voorbij: privacy, online oplichting, online veiligheid, fijne online communicatie, hulp vragen, gezond mediagebruik en nadenken over nep en echt. Elke les heeft dezelfde structuur: Kijken (een strip of video bespreken), Denken (een uitleg) en Doen (een opdracht). Kijken, Denken, Doen – in die volgorde –, is tegelijkertijd een mediawijze strategie in online situaties.

De belangrijkste inzichten van de lessen zijn puntsgewijs samengevat in gedragsregels. Deze zijn verwerkt op ondersteunende posters die uitgeprint kunnen worden. Op die manier kan er makkelijk op worden teruggegrepen in de klas. Herhaling en regels leren toepassen in verschillende situaties is een van de belangrijkste aspecten van mediawijsheid in het VSO.
Ik: “Wat is ‘privé’ eigenlijk? Als je buiten op de fiets zit?”
Leerlingen: “Nee, dat is niet privé!”
Ik: “En als je op de wc zit?”

Hoe leg je wifi of persoonsgegevens uit?
Er wordt luid gegrinnikt door de leerlingen. Op de wc is natuurlijk wel privé, dat begrijpt iedereen. Maar wat is online privacy dan? We praten over verschillende situaties, en zo wordt het belang van online privacy duidelijk. Dat je er recht op hebt, maar dat je er ook zelf wat voor moet doen.

Praten over de digitale wereld is best lastig. Termen als wifi, whatsappfraude, of persoonsgegevens zijn al snel erg abstract voor VSO-leerlingen. We hebben dan ook hard gewerkt aan het eenvoudig formuleren van al die begrippen die horen bij mediawijsheid.

Leerling: “Werkt u echt met Quinn en Aaron?”
Ik: “Absoluut! Zij gaan met ons vaak naar scholen toe.”
Leerling: “Oh, die zijn zo grappig! Kent u dat ene filmpje waarin ze.…”

Introductie-video’s door Quinn en Aaron
VSO-leerlingen zijn grote fans van influencer-tweeling Quinn en Aaron, bekend door hun grappige filmpjes op YouTube Shorts en TikTok. Als we vertellen dat we met hen werken, gebeurt het regelmatig dat een leerling een van hun video’s tot in het kleinste detail wil navertellen! Bureau Jeugd & Media heeft een mooie samenwerking met Quinn en Aaron: zij verzorgen voor ons niet alleen presentaties op scholen, maar ze introduceren ook elk thema van De InternetHelden Basis met een kort filmpje. Dat maakt deze lessen nog relevanter voor de leerlingen.

‘Ik wil wel aandacht besteden aan mediawijsheid, maar ik zit toch niet op TikTok?’
De lessen van De InternetHelden Basis kunnen door iedereen gegeven worden. Ook door docenten die daaraan twijfelen: meer kennis dan je nu al hebt, is niet nodig om in gesprek te gaan. Schroom dus niet, maar begin gewoon en stel uitnodigende vragen. Stel je op als een journalist: nieuwsgierig naar wat leerlingen meemaken en hoe ze denken. Je hoeft niet zelf op TikTok te zitten; je kunt aan hen vragen hoe het is!

Alles wijst zich eigenlijk vanzelf als je de les geeft op het digitale schoolbord vanuit LessonUp. Alle stappen zijn helder uitgewerkt: je doorloopt de les samen met de leerlingen. Je volgt de aangegeven structuur, het materiaal is uitnodigend en je gebruikt de gespreksvragen en de ondersteunende posters. Al snel zul je merken dat leerlingen het fijn vinden om ervaringen te delen en samen hardop te denken over veilig gedrag en goede keuzes. Het is leuk en leerzaam voor iedereen.

Aan de slag met De InternetHelden Basis? Wij helpen graag
Het liefst zien we natuurlijk dat de lessen van De InternetHelden Basis hun weg vinden naar alle VSO-scholen in Nederland. Dat zou goed zijn voor de leerlingen. Voor scholen die dat willen, hebben we daarom een mooi aanbod: we komen voor een introductiebijeenkomst voor docenten (kan ook online) én een bijbehorende ouderavond. Scholen betalen alleen reiskosten. Hoe dat kan? Vraag het ons gerust en zet die mediawijze stap met De InternetHelden Basis.
De InternetHelden Basis is een aanvulling op bestaande lessen van De InternetHelden, lessen online veiligheid en digitaal burgerschap voor het regulier onderwijs. Beide programma’s staan voor iedereen vrij toegankelijk klaar in het eigen kanaal van De InternetHelden in LessonUp (geen account nodig).

Contact: info@bjm.nl

https://www.lessonup.com/nl/channel/deinternethelden/series/XExKaSZp65SBikbhh