Digitale geletterdheid is belangrijk. Maar wat is dit precies en wanneer is iemand digitaal geletterd? Hoe zorgt de school ervoor dat leerlingen digitaal geletterd worden? In het nieuwe Handboek digitale geletterdheid, opvolger van de versie uit 2017, leest u meer. Onderaan deze publicatie op de website van Kennisnet kunt u het handboek downloaden.

Door: Remco Pijpers | Kennisnet

Digitale geletterdheid in het curriculum

Digitale geletterdheid wordt zo goed als zeker een vast onderdeel van het curriculum. De komende jaren zal Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) kerndoelen voor digitale geletterdheid ontwikkelen, in samenwerking met leraren, vakdidactici, scholen en onderwijsorganisaties. Naar verwachting zijn die kerndoelen in 2024 helemaal klaar. Eind 2022 zullen de conceptkerndoelen, waarmee scholen al aan de slag kunnen, gereed zijn.

Dat vooruitzicht noodzaakt scholen tot een volgende stap in hun ontwikkeling. Die stap houdt in dat ze van ad-hocoplossingen overgaan naar een structurele inbedding van digitale geletterdheid. Maar hoe doet u dat? Hoe ontwikkelt u een visie op digitale geletterdheid en hoe implementeert u die? Dat is de centrale vraag waarop we in het nieuwe Handboek digitale geletterdheid antwoord geven. Naast het handboek heeft wikiwijs.nl een verzameling van open lesmateriaal, praktische tips en praktische informatie te vinden over digitale geletterdheid in het primair en voortgezet onderwijs.

Waarom is digitale geletterdheid nodig?

Iedereen zal het erover eens zijn dat leerlingen niet alleen ‘gewoon’ moeten leren lezen en schrijven. Ze moeten ook leren veilig, effectief, kritisch en bewust gebruik te maken van de digitale toepassingen die op dit moment beschikbaar zijn. En ze moeten zich voorbereiden op de digitale toekomst: op school, bij een vervolgopleiding, op het werk, als consument, als burger ten opzichte van de overheid en als burgers onder elkaar.

Digitale geletterdheid heeft als doel, zo schreef Curriculum.nu in 2020, “om leerlingen op eigen kracht te leren functioneren in een samenleving waarin digitale technologie en media een belangrijke plaats hebben”.

Het is belangrijk dat leerlingen goed leren om veilig, effectief, kritisch en bewust gebruik te maken van de digitale toepassingen die op dit moment beschikbaar zijn.

Leerlingen digitaal geletterd maken is meer dan ze voorbereiden op een veranderende arbeidsmarkt. Minstens zo belangrijk is dat leerlingen leren om zichzelf op een positieve manier te ontwikkelen, uit te drukken en hun eigen leven vorm geven in de maatschappij. Niet: leerlingen zo opleiden dat ze precies passen bij wat de maatschappij van ze vraagt. Wel: ze leren reflecteren op de maatschappij, zodat ze kritische vragen kunnen stellen, er vanuit hun eigen overtuigingen aan kunnen bijdragen en de (digitale) maatschappij zelfs kunnen vormen.

Wat is digitale geletterdheid?

Volgens SLO en Curriculum.nu is digitale geletterdheid een combinatie van 4 domeinen:

1. Ict-basisvaardigheden
   De werking van computers en netwerken begrijpen, kunnen omgaan met verschillende soorten technologieën en de bediening ervan en de mogelijkheden en beperkingen van technologie begrijpen.
2. Informatievaardigheden
   Een informatiebehoefte kunnen signaleren en analyseren en op basis hiervan relevante informatie zoeken, selecteren, verwerken en gebruiken.
3. Computational thinking
   Problemen op een zodanige manier formuleren dat het mogelijk wordt een computer of ander digitaal gereedschap te gebruiken om het probleem op te lossen.
4. Mediawijsheid
   Kennis, vaardigheden en mentaliteit die nodig zijn om bewust, kritisch en actief om te gaan met media.

6 essentiële thema’s

Ter voorbereiding op de ontwikkeling van de kerndoelen digitale geletterdheid, zijn bij Curriculum.nu door een ‘ontwikkelteam digitale geletterdheid’ van leraren en schoolleiders 6 essentiële thema’s benoemd. Deze thema’s vormen de context voor de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij leerlingen:

1. data en informatie
2. veiligheid en privacy in de digitale wereld
3. de werking en het (creatieve) gebruik van digitale technologie
4. digitale communicatie en samenwerking
5. digitaal burgerschap
6. digitale economie.

Binnen deze thema’s komen volgens Curriculum.nu de 4 domeinen van digitale geletterdheid (informatievaardigheden, mediawijsheid, ict-basisvaardigheden en computational thinking) telkens aan bod.

Een van de thema’s in bovenstaand rijtje dat – sinds de verschijning van het ‘Handboek digitale geletterdheid’ in 2017 – beduidend meer gewicht heeft gekregen, is de invloed van algoritmisering en het gebruik van data. Denk daarbij onder andere aan big data en profiling (door bedrijfsleven en overheden).

Nieuwe wijsheid

Deze beslissingen vragen om nieuwe wijsheid: je kunnen verhouden tot het dubbele van datagedreven technologieën. Ze vergemakkelijken onze keuzes, helpen bij het aanbieden van inhoud die we leuk vinden of bij het onderhouden van een gezonde leefstijl. Dankzij algoritmen worden zaken overzichtelijker, gemakkelijker, doelmatiger en efficiënter, maar tegelijkertijd perken ze in. Zo volgt u al wandelend via Google Maps de kortste route, terwijl omwegen u misschien wel meer minuten zonneschijn (en extra vitamine D) opleveren.

Des te belangrijker is het dat leerlingen kritisch en terughoudend kunnen zijn en de wijsheid vergaren om vrije keuzes te kunnen maken, in plaats van klakkeloos de keuzes van technologie te volgen.

Van visie naar praktijk

Hoe vertaalt u een visie op digitale geletterdheid naar de praktijk? Het advies is om niet te wachten tot de kerndoelen klaar zijn. Maak alvast een start.

• Door te vertrekken vanuit een van de 4 domeinen: basisvaardigheden ict, informatievaardigheden, mediawijsheid of computational thinking.
• De essentiële thema’s van het leergebied digitale geletterdheid kunnen ook dienen als leidraad. Bijvoorbeeld door een thema te nemen, zoals ‘de werking en het (creatieve) gebruik van digitale technologie’, en dit langzaam in het kunstonderwijs in te bedden. Of door ‘digitale samenwerking’ te verbinden aan een groepswerkstuk of presentatie.

“U hoeft niet meteen alles te doen”, aldus Lydwin van Rooyen, vakexpert digitale geletterdheid van SLO en een van de ontwikkelaars van de kerndoelen. “Maar elke stap die u nu al zet is er een in de goede richting.”

Tips

Door onderstaande tips te volgen komt u op het goede spoor voor een integrale implementatie van digitale geletterdheid. U zult merken dat elke tip uitnodigt tot het blijven voeren van gesprekken over een visie op digitale geletterdheid. Door u steeds af te vragen wat elke stap betekent voor uw school, de doelgroep en de onderwijsopdracht, wordt het een traject dat bij u past. Op Kennisnet.nl vindt u deze tips volledig uitlegt.

Tips voor de integrale implementatie van digitale geletterdheid:

1. Zorg voor een stevige basis.
2. Zoek naar aansluiting bij bestaande vakken.
3. Prioriteer de relatie met taalvaardigheid.
4. Besteed voldoende aandacht aan de ontwikkeling van (achtergrond)kennis.
5. Zet concentratie en aandacht in het juiste perspectief.
6. Heb oog voor het sociale perspectief.
7. Zet in op de digitale geletterdheid van de leraar.
8. Betrek de cirkel van invloed.
9. Houd digitale geletterdheid en de ict-infrastructuur in balans.

Om deze publicatie in zijn geheel te lezen, gaat u naar Kennisnet.nl. Onderaan deze publicatie kunt u het Handboek digitale geletterdheid downloaden.