Tekst: Daniël Kers, Wendy Kers en Carla Desain
Foto: Martijn Beekman en Carla Desain

Minister Wiersma neemt een helder standpunt in:

“Doorstroomdrempels zijn NIET de bedoeling”

(Onderwijs-)wetgeving zou moeten leiden tot helderheid en uniformiteit, maar blijkt in de praktijk vaak mazen te bevatten. Dit geldt ook voor de wet ‘Gelijke kans op doorstroom naar havo en vwo’ die op 1 augustus 2020 inging. Die wet lijkt helder: alle havisten en vmbo’ers die examen deden in een extra vak, kunnen zonder verdere voorwaarden doorstromen. Maar scholen door het hele land blijken – met die wet in de hand – toch allerlei drempels op te werpen. Mag dat wel?

Vmbo-decanen Wendy en Daniël Kers beten zich (vanuit De Wereld van LOB) vast in de praktijk van het doorstroomrecht: “De wet is bedoeld om het leerlingen makkelijker te maken om hun eigen opleidingspad uit te stippelen – zodat de vervolgopleiding van hun keuze en hun gedroomde loopbaan voor hen openliggen. Het leek ons in strijd met de wet dat scholen op eigen houtje leerlingen hierin belemmeren door allerlei extra regels voor toelating te formuleren.” Zij plozen de wettekst uit om te zien of die wellicht voor meerdere interpretaties vatbaar is. Vervolgens schreven ze een artikel over deze kwestie in decanenblad Decazine, met de oproep om voorbeelden van oneigenlijke drempels te melden. Dit leverde een stroom van reacties op.

Vreugdedansje

Wendy en Daniël zochten contact met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap met een inventarisatie van de verzamelde probleemgevallen en de vraag: ‘Mag dit wel?’. De betreffende beleidsmedewerker gaf toe dat er niet genoeg bij was stilgestaan dat de wet in de praktijk problemen zou kunnen opleveren. Ze raadde aan deze vragen rechtstreeks voor te leggen aan de minister. Wendy en Daniël deden dat meteen. Helaas was het kabinet – en daarmee minister Slob – toen al demissionair; zo bleef hun mail onbeantwoord.

Zodra minister Wiersma aantrad, mailden de Kersen hem met dezelfde vraag. “We hoopten van minister Wiersma, zelf ook een ‘onderwijsstapelaar’, snel helderheid te krijgen. En inderdaad, op 16 maart 2022 kwam een mail binnen namens de minister: “Het is niet de bedoeling dat scholen drempels opwerpen waardoor de doorstroom voor leerlingen wordt bemoeilijkt”. Je snapt dat wij even een vreugdedansje deden…”

Waar hebben we het eigenlijk over?

Het doorstroomrecht in vogelvlucht

Na de invoering van het vmbo (in 1999) mochten alleen geslaagde tl-leerlingen met de vakken wiskunde en Duits of Frans doorstromen naar de havo. Later zijn deze wettelijke doorstroomeisen afgeschaft om stapelen te vergemakkelijken. Havoscholen bleven toch eigen voorwaarden hanteren voor toelating van gediplomeerde vmbo’ers tot havo-4: een hoog cijfergemiddelde, een goede werkhouding, een positief advies van de mentor of een (ruime) voldoende voor wiskunde. Duidelijkheid en uniformiteit bleven zo ver te zoeken, ook nadat de VO-raad in 2012 de ‘Toelatingscode overstap vmbo-havo’ instelde. Hierdoor werd striktere wetgeving noodzakelijk. De wet ‘Gelijke kans op doorstroom naar havo en vwo’ die op 1 augustus 2020 inging, regelt niet alleen het doorstroomrecht vmbo-havo, maar ook havo-vwo.

De inhoud van de wet

De wet ‘Gelijke kans op doorstroom naar havo en vwo’ regelt dat elke havist met een diploma op zak mag instromen in vwo-5. Voor vmbo’ers (gl of tl) geldt als doorstroomvoorwaarde naar havo-4 dat ze examen hebben gedaan in één extra vak (bijvoorbeeld economie, Frans of informatietechnologie). Als leerlingen aan de doorstroomvoorwaarde voldoen, mogen scholen geen extra eisen stellen aan bijvoorbeeld de hoogte van de eindexamencijfers of aan de leerhouding (zoals dat eerder wel gebeurde). Alleen om reden van plaatsgebrek of denominatie mag een leerling geweigerd worden.

Ten slotte verdwijnt met deze wet het doubleerverbod voor stapelende leerlingen – dat veel scholen tot dan toe hanteerden.

Doorstromen is géén makkie

De doorstroom tussen havo en vwo is het minst ingewikkeld, voor zowel leerling als school: de profielstructuren en vakkenpakketten zijn vrijwel identiek en de eindtermen van vakken overlappen. Wel hebben havisten die (met een diploma op zak) naar vwo-5 doorstromen, een vak minder gedaan dan hun klasgenoten die uit vwo-4 komen. Maar omdat doorstromers vrijstelling kunnen krijgen voor vakken als maatschappijleer en ckv, hebben ze extra ruimte in hun rooster om de gemiste stof in te halen.

Doorstromen van vmbo naar havo is lastiger. Er zijn grote verschillen qua omvang in beide curricula. Ook inhoudelijk zijn er hobbels: zo sluit bijvoorbeeld vmbo-wiskunde niet goed aan op de havo-stof. De doorstromende vmbo’er moet soms een flinke inhaalslag maken. Daarom is een extra examenvak verplicht gesteld: zo’n extra vak verkleint het verschil tussen beide onderwijsprogramma’s en laat de leerling vast wennen aan een grotere studielast.

Ook scholen moeten een behoorlijke inspanning leveren om leerlingen te faciliteren bij het doorstromen. Dat geldt voor de vmbo-school om het roostertechnisch mogelijk te maken dat leerlingen een extra examenvak naar keuze kunnen volgen. En het geldt voor de havo-school om leerlingen te helpen bij het inhalen van gemiste stof. Sommige scholen hebben een doorstoomprogramma ontwikkeld om leerlingen te ondersteunen bij hun inhaalslag, maar verplicht is dat niet.

Mazen in de wet?

In de wet staat dat leerlingen die voldoen aan de doorstroomeisen moeten worden aangenomen. Er staat niet specifiek in dat leerlingen hierbij vrij zijn in het kiezen van vakken en een profiel. Diverse scholen in het land laten vmbo-leerlingen met zeven eindexamenvakken weliswaar toe tot de havo, maar stellen daarbij de eis dat leerlingen kiezen voor een bepaald profiel of vak. Zo proberen scholen het risico op doubleren of zakken te minimaliseren. Dat voorgeschreven profiel sluit niet altijd aan bij de kwaliteiten of de loopbaanplannen van de leerling; en ook niet altijd bij het eerder gekozen vakkenpakket op het vmbo-gl/tl. Zo krijgen leerlingen met een techniekprofiel op het vmbo-tl soms de optie om door te stromen naar de havo, mits ze kiezen voor het profiel Cultuur & Maatschappij.

Wat zegt de minister nou precies?
“De wet op het doorstroomrecht is bedoeld om leerlingen daadwerkelijk dat recht te geven, binnen de mogelijkheden van de scholen”, antwoordt minister Wiersma bij monde van het hoofd Burgervragen. Daartoe moeten vmbo-scholen leerlingen de mogelijkheid bieden om een extra vak te kunnen volgen – zodat de leerling kan voldoen aan de voorwaarde voor doorstroomrecht. Mocht dit roostertechnisch niet voor ieder vak lukken, dan mag de school hierin keuzes maken.

Het is vervolgens de taak van de havo-school om doorstromers optimale kansen te bieden om hun profielkeuze te kunnen volgen. In principe moet de havo-school leerlingen zonder aanvullende voorwaarden plaatsen in het gekozen havo-profiel. De minister formuleert dit als volgt: “De eis om het profiel C&M te volgen en tegelijkertijd aan alle andere profielen heel hoge eisen te stellen, is in strijd met de bedoeling van de regelgeving met betrekking tot het doorstroomrecht. Als blijkt dat scholen toch drempels opwerpen die niet worden veroorzaakt door capaciteitsproblemen of roosterproblemen, dan kunnen ouders hierover een klacht indienen bij de school. Zij kunnen dit ook melden bij de Inspectie van het Onderwijs.”

Dromen

“Met deze heldere uitspraak van de minister zijn we weer terug bij de bedoeling van de wet: als het maar enigszins mogelijk is, moeten scholen leerlingen die dat willen, laten doorstromen. Zo vergroten leerlingen hun kans om hun opleidings- en loopbaandromen te verwezenlijken”, vatten Wendy en Daniël Kers samen.

foto: Carla Desain