Tekst: Michel van Ast

ARTIKEL UIT IPON MAGAZINE 184

Over effectieve professionalisering, ook voor ICT

Leraren die samen onderwijs voorbereiden, uitvoeren en evalueren, hebben een enorme, positieve impact op de leeropbrengsten van hun leerlingen. In twee eerdere bijdragen in IPON Magazine schreef ik over Lesson Study, een manier om precies dat vorm te geven.

Remco Krijthe, docent natuurkunde bij College de Heemlanden, doorliep met zijn collega’s een Lesson Study. Voor de ondersteuning, zowel op inhoud als op proces, gebruikten zij daarvoor het platform Team Up.

Didactisch repertoire uitbreiden

College de Heemlanden in Houten besteedt veel aandacht aan formatief leren en lesgeven. Een aantal collega’s van de school maakten er zelfs een magazine over. Een belangrijk onderdeel van formatief leren en lesgeven is ‘leren zichtbaar maken’. Dat is het onderdeel waar de docenten van de sectie natuurkunde graag meer werk van wilden maken in hun eigen onderwijs. Om hen daarbij te ondersteunen gebruikten ze het platform Team Up. Dat is een platform dat niet alleen het doorlopen van een Lesson Study ondersteunt, maar ook een aantal modules voor formatief leren en lesgeven biedt. De modules hebben allemaal eenzelfde, herkenbare opbouw:

1. Een praktijkvraag en leerdoel(en) formuleren
2. Verdiepen in het thema en een onderzoeksles voorbereiden
3. De onderzoeksles uitvoeren en gegevens verzamelen
4. Reflecteren op en bijstellen van de onderzoeksles
5. De onderzoeksles opnieuw uitvoeren en gegevens verzamelen
6. Reflecteren en de geleerde lessen documenteren en delen

“Onze sectie bestaat uit vier docenten”, vertelt Remco. “We hebben het natuurlijk erg druk, dus soms is het moeilijk om elkaar te vinden als we samen wat willen voorbereiden. Maar deze manier bood ons niet alleen veel structuur, maar ook een goede stok achter de deur.” Remco vult aan dat zij met hun sectie ook wel eens pogingen hebben gedaan om bij elkaar in de klas te kijken en dat als heel krachtig hebben ervaren. En juist die combinatie, samen voorbereiden, bij elkaar kijken en samen nabespreken, sprak hen erg aan.

Samen leren…

Het meest positieve van een Lesson Study is dat je dat samen doet. “Je werkt natuurlijk altijd al wel samen”, vertelt Remco, “maar nu namen we echt de tijd om samen onderwijs te ontwikkelen. Er is tijd om goed naar elkaar te luisteren en vooral om ideeën uit te wisselen. Je gaat er samen echt even voor zitten om heel gestructureerd de diepte in te gaan.” Dat heeft ertoe geleid dat Remco en zijn collega’s een specifieke activerende werkvorm, waarbij zij een eenvoudige ICT-toepassing gebruiken, hebben verkend en uitgeprobeerd. Het is een werkvorm die leerlingen uitdaagt om – in dit geval – natuurkunde echt op conceptueel niveau goed te begrijpen en zelfs aan elkaar uit te leggen.

In een Lesson Study bereid je samen een les voor. Eén van je collega’s geeft de les, de rest is erbij om te observeren wat het effect ervan is op de leerlingen. Naast de observaties kun je leerlingen na de les interviewen om nog meer waardevolle informatie op te halen om de les te verbeteren. Ook dat doe je samen. En de bijgestelde les wordt dan door iemand anders gegeven, terwijl de rest er weer bij is om het effect op leerlingen te observeren en hen na de les eventueel te interviewen.

“Het juist heel krachtig om aan je leerlingen te laten zien dat jij ook leert”

 

…in de praktijk

Veel professionaliseringsactiviteiten zijn informerend, enthousiasmerend of inspirerend. Maar juist de directe link naar de praktijk maakt Lesson Study zo krachtig. Remco: “Dat je het meteen kan toepassen in de praktijk is waardevol. Dan blijft het niet in de lucht hangen, maar ga je er, samen, meteen mee aan de slag.” En niet alleen het uitproberen, maar juist ook de evaluatie van en reflectie op de les is belangrijk. “Know your impact”, zegt John Hattie vaak in zijn talks: zorg dat je weet welke impact jij en wat je hebt bedacht voor je les heeft op, bijvoorbeeld, de leeropbrengst van je leerlingen.

Nu klinkt uitproberen misschien een beetje als experimenteren, alsof jouw leerlingen proefkonijnen zijn. Maar jij hebt van leren je vak gemaakt en je werkt in een context waar het om leren gaat. Dan is het juist heel krachtig om aan je leerlingen te laten zien dat jij ook leert. Daarom kun je best aan je leerlingen uitleggen dat jullie iets nieuws willen leren en dat dat de reden is dat er bij de betreffende les een aantal collega’s zitten om te observeren en om leerlingen te interviewen.

Proces en inhoud

Uit onderzoek weten we dat de begeleiding van een professionaliseringsactiviteit als Lesson Study, zowel op proces als op (vak)didactische inhoud, essentieel is. Evenals het verschaffen van goed materiaal. “Daarom waren wij zo blij met Team Up”, vertelt Remco. “Het platform biedt structuur. Je hoeft alleen maar de stappen te volgen. Alles wat je doet blijft bewaard. En als je bij elkaar hebt gezeten, kun je de taken verdelen en daar krijg je dan weer een reminder van.”

“Maar vooral de content is een sterk punt”, gaat Remco verder. “Misschien dat we na een aantal keer best zelf een Lesson Study kunnen doorlopen, maar dan zouden we de content, die het zo rijk maakt, wel missen.”

Over Team Up

Team Up ondersteunt teamleren. Het is een platform dat al een aantal jaar succesvol in verschillende zorginstellingen wordt gebruikt. Niet alleen voor professionalisering, maar ook voor specifieke verbetertrajecten. College de Heemladen heeft deelgenomen aan een pilot om te onderzoeken of Team Up ook in het onderwijs goed kan werken.

Op dit moment zijn er twee uitgebreide programma’s beschikbaar in Team Up: Effectief leren en lesgeven met ICT en Formatief leren en lesgeven. De programma’s bestaan uit een aantal modules. In iedere module doorlopen je samen met je team een Lesson Study.

Je wordt stap voor stap meegenomen. Alles wat je bedenkt en ontwikkelt kun je opslaan. Tussentijds verdeel je taken, ook daarbij word je ondersteunt door het platform. En om je te verdiepen in de verschillende thema’s is er een groot aantal video’s en microlearnings beschikbaar.

En daarmee is het een vorm van actief en onderzoekend leren, in samenwerking met collega’s en met veel tijd en ruimte voor oefening, evaluatie, feedback en reflectie.

Over de auteur

Michel van Ast is als trainer, spreker en auteur actief op het thema effectief leren en lesgeven (met en zonder ICT).